Việc sử dụng kháng sinh trong điều trị các bệnh nhiễm khuẩn là cần thiết, tuy nhiên, thuốc kháng sinh không chỉ tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh mà còn làm tổn hại hệ vi sinh vật có lợi trong đường ruột. Hệ quả thường thấy là rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, đầy hơi, chướng bụng hoặc giảm hấp thu dưỡng chất.
Dưới đây là những loại thực phẩm nên bổ sung để giúp cân bằng lại hệ vi sinh đường ruột sau một đợt kháng sinh.
Các thực phẩm giàu prebiotic như tỏi, măng tây, chuối xanh... giúp tạo điều kiện thuận lợi cho các lợi khuẩn phát triển bền vững trong môi trường ruột.
Sữa chua và thực phẩm chứa probiotic
Sữa chua là một trong những lựa chọn hàng đầu nhờ chứa nhiều lợi khuẩn (probiotic) như lactobacillus và bifidobacterium. Những vi khuẩn này giúp tái lập sự cân bằng vi sinh trong ruột, cải thiện tiêu hóa và làm giảm các triệu chứng như tiêu chảy hoặc đầy bụng do kháng sinh gây ra.
Hiệp hội Sữa chua quốc gia (NYA - Mỹ) khuyến cáo, người tiêu dùng nên chọn các loại sữa chua có dán nhãn chứng thực Live & Active Cultures nhằm nhận biết được sữa chua có chứa một lượng đáng kể các lợi khuẩn probiotic.
Ngoài sữa chua, người dùng có thể lựa chọn các thực phẩm lên men khác như:
- Kim chi (Hàn Quốc), dưa bắp cải muối (Việt Nam): chứa vi khuẩn có lợi và enzyme hỗ trợ tiêu hóa. Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Applies and Environmental Microbiology (AEM – Mỹ), món dưa bắp cải có thể chứa nhiều loài lợi khuẩn probiotic khác nhau, giúp tăng cường hệ tiêu hóa hiệu quả.
Tuy nhiên, không phải tất cả món dưa bắp cải nào cũng chứa dồi dào lợi khuẩn tốt cho đường ruột. Vì trong quá trình sản xuất thương mại, xử lý nhiệt và thanh trùng sản phẩm có thể tiêu diệt các vi khuẩn có lợi.
Tốt nhất, bạn nên chọn mua các món dưa bắp cải có dán nhãn “thô” hoặc “chưa được tiệt trùng”, hoặc bạn tự chế biến món dưa bắp cải tại nhà.
- Kefir: một loại sữa lên men có hương vị chua nhẹ, giàu probiotic.
- Miso, tempeh (Nhật Bản): làm từ đậu nành lên men, vừa tốt cho tiêu hóa, vừa cung cấp đạm thực vật chất lượng cao.
Lưu ý, khi chọn sữa chua hoặc thực phẩm lên men, nên ưu tiên loại không đường và chưa tiệt trùng để đảm bảo giữ nguyên lợi khuẩn.
Thực phẩm giàu prebiotic – “thức ăn” cho lợi khuẩn
Prebiotic là chất xơ không tiêu hóa được, nhưng là nguồn dinh dưỡng quan trọng giúp các lợi khuẩn trong ruột phát triển. Việc bổ sung thực phẩm giàu prebiotic hỗ trợ phục hồi nhanh hệ vi sinh sau khi dùng kháng sinh.
Một số nguồn prebiotic tự nhiên bao gồm:
- Chuối xanh (chuối chưa chín): chứa kháng tinh bột – một loại prebiotic tốt.
- Tỏi, hành tây, tỏi tây: không chỉ hỗ trợ tiêu hóa mà còn có đặc tính kháng khuẩn nhẹ.
- Măng tây, rau diếp xoăn, củ cải đường: là những loại rau củ giàu inulin – một dạng prebiotic tự nhiên.
Chế độ ăn giàu prebiotic giúp tạo điều kiện thuận lợi cho các lợi khuẩn phát triển bền vững trong môi trường ruột. Vi khuẩn tốt trong ruột sẽ biến chất xơ prebiotic thành một acid béo chuỗi ngắn gọi là butyrate. Butyrate đã được chứng minh là có tác dụng chống viêm trong đại tràng. Nó cũng có thể ảnh hưởng đến gene, ngăn chặn sự phát triển của các tế bào ung thư, giúp cung cấp nhiên liệu cho các tế bào khỏe mạnh để chúng có thể phát triển và phân chia bình thường.
Ngũ cốc nguyên cám và rau củ giàu chất xơ
Sau khi dùng kháng sinh, hệ tiêu hóa có thể trở nên nhạy cảm hơn. Việc bổ sung chất xơ hòa tan và không hòa tan từ ngũ cốc nguyên cám như yến mạch, gạo lứt, lúa mạch… giúp cải thiện nhu động ruột, hỗ trợ vi khuẩn có lợi sinh sôi.
Bên cạnh đó, các loại rau củ như bí đỏ, khoai lang, cà rốt, rau mồng tơi cũng là lựa chọn an toàn vì vừa dễ tiêu, vừa cung cấp vitamin và chất xơ.
Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu phục hồi, nên tránh các loại rau sống hoặc thức ăn quá nhiều chất xơ thô, vì có thể gây kích ứng ruột đang yếu.
Trái cây dễ tiêu hóa và giàu enzyme
Một số loại trái cây giúp hỗ trợ tiêu hóa nhờ chứa enzyme tiêu hóa tự nhiên và chất chống oxy hóa, giúp chống viêm niêm mạc ruột:
- Đu đủ: chứa papain – enzyme hỗ trợ phân giải protein, giảm đầy bụng.
-Dứa: chứa bromelain – có tác dụng kháng viêm và hỗ trợ tiêu hóa đạm.
- Chuối chín: giàu kali và dễ tiêu hóa, giúp bù nước và điện giải khi tiêu chảy nhẹ.
- Táo: chứa pectin – một loại chất xơ hòa tan giúp làm dịu đường ruột.
Các loại trái cây này nên được ăn ở trạng thái chín mềm, không quá chua, và ăn với lượng vừa phải để tránh gây rối loạn thêm.
Bổ sung đủ nước và men vi sinh nếu cần
Cùng với việc ăn uống hợp lý, người vừa trải qua đợt dùng kháng sinh cần uống đủ nước mỗi ngày (1,5–2 lít) để hỗ trợ quá trình loại bỏ độc tố và giữ độ ẩm cho hệ tiêu hóa.
Ngoài thực phẩm tự nhiên, có thể bổ sung men vi sinh dạng viên hoặc bột dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, đặc biệt khi có biểu hiện rối loạn tiêu hóa kéo dài. Các loại men vi sinh có chứa nhiều chủng lợi khuẩn sẽ giúp phục hồi nhanh hệ vi sinh đường ruột.
Việc chăm sóc hệ tiêu hóa sau khi dùng kháng sinh không chỉ giúp khôi phục cảm giác ăn ngon mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường miễn dịch và ngăn ngừa các rối loạn tiêu hóa về sau.
